Artykuły

Górny i dolny poziom kontroli działania

Wykonując ruchy, nasze działania są kierowane z dwóch różnych poziomów układu nerwowego. W uproszczeniu można je określić jako korowy – wyższy poziom, oraz limbiczny – niższy poziom. Bez wchodzenia w szczegóły przyjrzymy się im z funkcjonalnego punktu widzenia.

Istotne jest to, że oba poziomy zarządzania dzielą między sobą ten sam system zewnętrznej manifestacji, ten sam układ wykonawczy. Układem wykonawczym są drogi mózgowo rdzeniowe, którymi impulsy nerwowe przepływają z mózgu, nerwy ruchowe, mięśnie i szkielet. W praktyce oznacza to, że ruch jest kontrolowany przez jeden lub drugi system kontroli ale nie przez oba jednocześnie. Nie wyklucza to oczywiście możliwości zmiany poziomu kontroli z jednego na drugi. Trudno jest ziewać i żuć gumę w tym samym czasie. Gdy idziemy po śniegu lub lodzie i niesiemy np. torbę, to gdy się pośliźniemy całe nasze ciało jest zaangażowane w odzyskanie równowagi nie bacząc na to czy coś upuścimy czy nie, choć oczywiście mogę wyobrazić sobie sytuacje wielkiego poświęcenia 🙂 lub, gdy nagle usłyszymy głośny hałas to ciało reaguje obronnie (przy odpowiedniej intensywności bodźca) niezależnie od tego, co robiliśmy w tym czasie. Istotne jest to, że w takiej sytuacji niższy, szybszy w działaniu poziom kontroli przejmuje dowodzenie nad naszym ciałem. Podobnie, gdy ktoś ze spastycznością, drżeniem lub innym nerwowo mięśniowym uszkodzeniem uczy się kontrolować swoje ruchy, powoli wypierając niższe poziomy kontroli i zastępując je ruchami dowolnymi i celowymi. Oczywiście z takim dylematem wiążą się różne patologiczne sytuacje, gdzie uszkodzenie układu nerwowego sprawia, że nad ruchem przeważa kontrola z niższego poziomu.

Niższy poziom (zwany przez Feldenkraisa czasem „idiotą wewnątrz nas” manifestuje się poprzez kontrolowanie i inicjowanie czynności między innymi w takich sferach jak:

  • wrodzone odruchy
  • w sytuacji zagrożenia, kiedy wymagana jest szybka reakcja obronna
  • w nabytych, we wczesnych etapach rozwoju wzorcach np. mechanizmach antygrawitacyjnych
  • sytuacjach naładowanych silnymi emocjami
  • w stanach regresji, występujących np. po traumie lub chorobie
  • w sytuacjach patologicznych dotyczących obwodowego lub centralnego układu nerwowego
  • w sytuacjach, gdzie występuje ból

Wyższy poziom manifestuje się między innymi w poniższych funkcjach:

  • w świadomym wykonywaniu precyzyjnych, ukierunkowanych na cel działaniach
  • programowaniu celowych czynności
  • selekcji informacji i wybieraniu ich z natłoku informacyjnego
  • w zadawaniu pytań
  • porównywaniu i tworzeniu rzeczy, doświadczeń, pomysłów i możliwości działania
  • graniu, zabawie
  • badaniu i eksperymentowaniu np. tak jak dziecko doświadcza swojego bezpośredniego otoczenia
  • w możliwości postawienia się obok i spojrzenia z tzw meta pozycji na to co się dzieje

Ważne by pamiętać, że w dowolnym momencie górny poziom kontroli może być zastąpiony dolnym jeśli zmienią się warunki i sytuacja będzie tego wymagać, lub też gdy powoli pozwolimy sobie na powrót do pewnych stereotypów i nieuświadomionych, nawykowych zachowań. Jak mawiał jeden z nauczycieli Metody Feldenkraisa „nawyk to miejsce gdzie odmawiamy sobie prawa do wyboru”. Często „idiota wewnątrz nas” okazuje się szybszy i bardziej dominujący. W lekcjach metody próbujemy stale przyglądać się naszym działaniom, powoli i uważnie, zaobserwować, które z naszych ruchów i w ogóle działań są nawykowe – kierowane z dolnego poziomu i staramy się nauczyć innych alternatywnych sposobów działania. Nie dlatego, żeby koniecznie zmienić nawyk, ale żeby mieć wybór. Do tego musimy przyglądać się uważnie temu co robimy, stale monitorując nasze działania, sterujemy nimi z wyższego poziomu kontroli.

Opracowanie na podstawie
Feldenkrais Method teaching by handling, autor Yochanan Rywerant